Written by: Aavash Malla - 26001, Grade IX
Posted on: 17 January, 2023
पूर्ण स्वास्थ्य भनेकाे शारीरिक, मानसिक र सामाजिक कल्याणको अवस्था हो र रोग वा अशक्तताको अनुपस्थिति मात्र होइन । स्वास्थ्य शिक्षा मानिसहरूलाई स्वास्थ्यको बारेमा शिक्षित गर्ने पेशा वा सेवा हो। यस पेशा भित्रका क्षेत्रहरू वातावरणीय स्वास्थ्य, शारीरिक स्वास्थ्य, सामाजिक स्वास्थ्य, भावनात्मक स्वास्थ्य, बौद्धिक स्वास्थ्य, र आध्यात्मिक स्वास्थ्य, साथै यौन र प्रजनन स्वास्थ्य शिक्षा पर्दछन् । स्वास्थ्य शिक्षा भनेको व्यक्तिको ज्ञान, उचाइ र व्यवहारमा परिवर्तन ल्याउन उनीहरूको स्वस्थ जीवन स्थापित गर्न सम्बन्धित छ । स्वास्थ्य शिक्षाले मानिसहरूलाई आफ्नै प्रयासबाट राम्रो स्वास्थ्य प्राप्त गर्न मद्दत गर्दछ । स्वास्थ्य, शिक्षालाई संविधानमा नै माैलिक हकका रूपमा व्यवस्था हुँदा व्यक्तिकाे अनिवार्य आवयश्यकताका रूपमा परिभाषित गर्न सकिन्छ । आजकाे समयमा स्वास्थ्यमा समस्या ल्याउने धेरै कारक तत्त्वहरू छन् । जसले मानिसहरूको स्वास्थ्यलाई असर गरिरहेका हुन्छन् । कोरोना राेगकाे महामारीले हामीलाई छोडेको प्रभावपछि वास्तवमा भाइरसबारेमा नयाँ अवधारणा बनेकाे छ । त्यसैले हामीले प्रयोग गर्ने कुनै पनि कुरामा साँच्चै होसियार हुनुपर्छ । विश्व स्वास्थ्य र शिक्षाको क्षेत्रमा धेरै अगाडि बढेको छ तर हाम्रो देश स्वास्थ्य र शिक्षा सुविधाका दृष्टिले अझै पनि अविकसित मुलुकमध्ये एक छ । त्यहाँ धेरै कुराहरू छन् जुन स्वास्थ्य शिक्षा अन्तर्गत पर्छन् । यो तपाईंको शारीरिक स्वास्थ्य वा मानसिक स्वास्थ्यको बारेमा हुन सक्छ । जति धेरै प्रकारका समस्याहरू छन् त्यहाँ खोप वा औषधि बनाउनका लागि त्यति धेरै स्रोत र पैसा खर्च हुने छ । गुणस्तरीय शिक्षा स्वास्थ्य र कल्याणको आधार हो । मानिसहरूलाई स्वस्थ र उत्पादनशील जीवन जिउनको लागि, उनीहरूलाई रोग र रोगबाट बच्न ज्ञान चाहिन्छ । बालबालिका र किशोरकिशोरीहरूलाई सिक्नको लागि, तिनीहरूकाे राम्रोसँग पोषण र स्वस्थ हुन आवश्यक छ । स्वास्थ्य शिक्षाको अन्तिम लक्ष्य व्यक्ति र सामुदायिक स्वास्थ्यको प्रवर्द्धन, मर्मत र सुधार गर्नु हो । पूर्ण स्वास्थ्य भनेकाे शारीरिक, मानसिक र सामाजिक कल्याणको अवस्था हो । स्वस्थ जीवन चक्रका लागि व्यक्तिले सन्तुलित आहार र नियमित व्यायाम गर्नुपर्छ । एक उचित आश्रयमा बस्न, पर्याप्त निद्रा लिनु र राम्रो स्वच्छता बानीहरू हुनुपर्छ । स्वास्थ्य शिक्षा किन महत्त्वपूर्ण छ ? स्वास्थ्य शिक्षा कार्यक्रमहरूले व्यक्ति र समुदायहरूलाई उनीहरूको ज्ञान बढाएर र उनीहरूको कल्याणको हेरचाह गर्ने दृष्टिकोणलाई प्रभाव पारेर उनीहरूको शारीरिक, मानसिक, भावनात्मक र सामाजिक स्वास्थ्य सुधार गरेर स्वस्थ जीवन जिउन सशक्त बनाउँछ । यसले विभिन्न सामान्य रोगहरूका कारणहरू, तिनीहरू कसरी फैलिन्छन् र यी रोगहरूबाट कसरी जोगाउँछन् भन्नेबारे जानकारी दिन्छ । जनतालाई राष्ट्रिय रोग नियन्त्रण तथा उन्मूलन कार्यक्रममा सहभागी हुन प्रोत्साहित गरिनुपर्छ । व्यक्तिगत र वातावरणीय स्वच्छताबारे ज्ञान प्रदान गर्दछ । धेरै अध्ययनहरूले देखाउँछन् कि कम आय भएकाे समाजका मानिसहरू वा स्वास्थ्य शिक्षा कम प्राप्त भएका मानिसहरूको तुलनामा मोटोपना, दम, मधुमेह, उच्च रक्तचाप, हृदय रोग र अन्य स्वास्थ्य सम्बन्धी समस्याहरू बढी अनुभव गर्छन् । प्रत्येक व्यक्तिले स्वास्थ्य शिक्षा लिएर आफ्नाे जीवनलाई सुन्दर बनाउन सक्नुपर्छ ।
