Written by: Muskan Singh - 24023, Grade XII
Posted on: 21 March, 2024
राजनीति हाम्रो देश र त्यहाँका जनतालाई राम्रो बनाउन मद्दत गर्ने माध्यम हो । यो सारा संसारको लागि साँच्चै महत्त्वपूर्ण छ र प्रत्येक देशको यो गर्ने आफ्नै तरिका छ। तर आज हामी राजनीति र नियमको बारेमा मात्र कुरा गर्दैनौँ । आज, हामी केटा र केटीहरू कसरी राजनीतिमा संलग्न हुन सक्छन् र केटा वा केटीले राजनीतिमा नेता हुनुलाई कसरी असर गर्छ भन्ने बारेमा कुरा गर्नेछौँ।
हाम्रो देश नेपालमा लैङ्गिक र राजनीतिबीच गहिरो सम्बन्ध छ । हाम्रो सरकारमा धेरैजसो पुरुष छन् भने केही महिला मात्र छन् । महिला राष्ट्रपति भए पनि राजनीतिमा महिला सहभागिता अझै न्यून छ । हाम्रा कानुन र संविधानले राजनीतिमा महिलालाई थप शक्ति दिने प्रयास गरेका छन् तर पूर्णरूपमा कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । यो दक्षिण एसियाका अन्य देशहरूमा पनि छ, जहाँ महिलाको तुलनामा पुरुषहरू बढी राजनीतिमा संलग्न छन्। तर, विश्वका धेरै देशमा यस्तो अवस्था छैन ।
धेरै पहिले राजनीतिमा पुरुष मात्रै थिए । तर अब चीजहरू परिवर्तन भएको छ ! महिलाहरू पनि राजनीतिमा संलग्न छन् र उनीहरूले आमा र बच्चाहरूको हेरचाह गरिरहेका छन् । सबैजना, तिनीहरूको लिंग फरक पर्दैन अब राजनीतिको हिस्सा बन्न सक्छ । पहिले महिलाहरू अन्य प्रकारको राजनीतिमा बढी संलग्न थिए तर अब तिनीहरू पनि आधिकारिक राजनीतिक समूहहरूको हिस्सा हुन सक्छन् ।
राजनीतिमा महिलाको महत्त्वपूर्ण काम हुन्छ । तिनीहरू सुनिश्चित गर्छन् कि राजनीतिज्ञहरूले आफ्नो काम राम्रोसँग गरिरहेका छन् र तिनीहरू सबैका लागि निष्पक्षता र समान अधिकारको लागि लड्छन् । उनीहरूले गरेका कामका कारण अहिले धेरै देशहरूले महिलाहरूलाई मतदान गर्न र प्रधानमन्त्री वा राष्ट्रपतिजस्ता महत्त्वपूर्ण पदका लागि पनि चुनाव लड्न अनुमति दिएका छन् । राजनीतिमा महिलाहरू शक्तिशाली र सम्मानित बन्दै गएका छन् ।
अझै पनि महिलाका समस्यालाई महत्वका साथ नदेखे पनि महिला अधिकारका लागि लड्ने धेरैले महिलाले जिम्मेवारी लिएपछि मात्रै यस्ता समस्या समाधान हुने बताएका छन् । यो प्रायः सत्य हो । सत्तामा समान सङ्ख्यामा महिला रहेका बेला यसले महिलाले भोग्ने धेरै समस्या समाधान गर्न मद्दत गरेको छ । पञ्चायत र नगरपालिकाजस्ता कतिपय ठाउँमा एक तिहाइ सिट महिलाका लागि छुट्याइएको छ । अहिले स्थानीय तहमा सरकारी पदमा १० लाखभन्दा बढी महिला निर्वाचित भएका छन् । राजनीतिमा पहिले जति महिला किन आएनन् भन्ने प्रश्न पनि यसले उठाउँछ । राजनीति पुरुषका लागि मात्रै हो भन्ने मानिसहरूको सोचाइ, प्रतिस्पर्धा, राजनीति, काम र पारिवारिक जिम्मेवारीबारे पर्याप्त शिक्षा नहुनु, राजनीतिमा आवद्धता नहुनु, स्रोतसाधनको अभाव, समाजको व्यवस्था गर्ने तरिका जस्ता कुराहरू यसका मुख्य कारण हुन् ।
यी कारणहरू विस्तृत रूपमा छलफल गर्दा पहिलो कारण लैङ्गिक सीमासँग सम्बन्धित छ । इतिहासभरि महिलाहरूलाई घर र बच्चाहरूको हेरचाह गर्ने भूमिका प्रदान गरिएको छ यद्यपि यो जिम्मेवारीले हाम्रो जीवनलाई परिभाषित गर्न दिनु अब मूर्खता हो । तसर्थ यी बाधाहरूबाट मुक्त हुनु र प्रगति गर्नु हाम्रो लागि महत्त्वपूर्ण छ। त्यसैगरी अर्को कारक राजनीतिको प्रतिस्पर्धात्मक प्रकृति हो । महिला राजनीतिज्ञबीच पुरुष राजनीतिमा जति प्रतिस्पर्धा छ । धेरै राजनीतिज्ञहरूले महिलाहरूलाई मतदान गर्ने अधिकार दिँदा उनीहरूले महिला उम्मेदवारहरूलाई आफ्नो पद गुमाउन सक्ने चिन्ता व्यक्त गर्छन्। महिलाको सामाजिक गतिशीलतालाई असर गर्ने अर्को कारक राजनीतिक शिक्षाको अभाव हो । महिलाहरूले प्राप्त गर्ने शिक्षाले उनीहरूको नेतृत्व कौशल विकास गर्नको लागि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ तर विगतमा हाम्रो समाजका धेरै भागमा केटीहरूलाई शिक्षा दिने चलन थिएन । नतिजा स्वरूप तिनीहरू आफ्नो घर र परिवारमा सीमित थिए, जसले उनीहरूको नेतृत्व कौशल र ज्ञानको विकासमा बाधा पुर्यायो।
थप रूपमा हाम्रो समाजमा महिलाहरूले परम्परागत रूपमा असमान जिम्मेवारीहरू काँधमा राखेका छन्, जबकि पुरुषहरूले थोरै जिम्मेवारीहरू उठाएका छन् । यसमा बच्चा जन्माउँदा र बच्चा जवान हुँदा जिम्मेवारीहरू मात्र समावेश गर्दैन, तर बच्चा वयस्क नहुँदासम्म पनि विस्तार हुन्छ, जसमा आमा उनीहरूको हेरचाहको लागि मुख्य रूपमा जिम्मेवार हुन्छ । यसरी महिलाहरूको सीमित स्रोत र धेरै जिम्मेवारीका कारण राजनीतिमा उनीहरूको संलग्नता न्यून थियो तर अहिलेको परिस्थितिमा पुरुषको तुलनामा महिलाले धेरै प्रगति गरेको औँल्याउदै आएको छ । यो तथ्य हो कि विश्वका धेरै देशहरूमा अझै पनि महिलाको तुलनामा पुरुषहरूले राजनीतिमा बढी सहभागिता देखाउँछन् । परिवर्तनको प्रक्रियालाई समय चाहिन्छ र यसरी परम्परागत रूपमा पुरुषको वर्चस्व रहेको राजनीतिमा महिलाहरू क्रमशः बढी संलग्न हुन थालेका छन् ।
